توققۇز بابلىق ئارىفمېتىكا 九章算术

ھېسابلاش دەستۇرىغا ئائىت 10 كىتابنىڭ بىرى. مەملىكىتىمىزدە ھازىرغىچە ساقلىنىپ كېلىۋاتقان ماتېماتىكىغا ئائىت ئەڭ قەدىمقى كىلاسسىك ئەسەرلەرنىڭ بىرى. بۇ كىتابتا ئالدىنقى چىن سۇلالىسىدىن تارتىپ تاكى شەرقىي خەن سۇلالىسىغىچە بولغان ماتېماتىكىلىق نەتىجىلەر سېستىمىلىق ھالدا يەكۈنلەنگەن، كۆپ قېتىم تولۇقلانغان، بولۇپمۇ غەربىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە، ئۇنى نۇرغۇن كىشىلەر تولۇقلىغان. مىلادى 1-ئەسىرگە كەلگەندە، ھازىرقى تارقىلىپ يۈرگەن مەزمۇنلار بۇ كىتابتا بار ئىدى. بۇ كىتاب جەمئىي 9 بابقا بۆلۈنگەن بولۇپ،
1-بابتا، ئاددىي كەسىرلەر ئۈستىدىكى تۆت ئەمەل ۋە تەكشىلىكتىكى شەكىللەرنىڭ يۈزىنى تېپىش؛ 2-بابتا، ئاشلىق ئالماشتۇرۇش جەريانىدىكى ھېسابلاش ئۇسۇللىرى؛ 3-بابتا، تاناسىپلىق تەقسىملەش ئۈستىدىكى ھېسابلاش؛ 4-بابتا، كۋادرات يىلتىز ۋە كۇب يىلتىز چىقىرىش؛ 5-بابتا، ستېرېئو شەكىللەرنىڭ ھەجمىنى ھېسابلاش؛ 6-بابتا، ئاشلىق ترانسپورتىنى باشقۇرۇشتىكى ھېسابلاش؛ 7-بابتا، پايدا-زىيان قاتارلىق مەسىلىلەرنى ھېسابلاش ھەمدە بۇ خىل ئۇسۇل بىلەن ھەل قىلىنىدىغان باشقا تىپتىكى ئارىفمېتىكىلىق مەسىلىلەر سۆزلەنگەن. 8-بابى تەڭلىمە بولۇپ، بىرىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمىلەر سېستىمىسىنى يېشىش ۋە مۇسبەت، مەنپى سانلار ئۇسۇلى ھەققىدە؛ 9-بابتا، گوگۇ تېئورېمىسىنىڭ تەدبىقى ۋە ئاددىي ئۆلچەش مەسىلىلىرىنى يېشىش تونۇشتۇرۇلغان. بۇلارنىڭ ئىچىدىكى مەنپى سان، ئاددىي كەسىرلەرنى ھېسابلاش، بىرىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمىلەر سېستىمىسىنى يېشىش قاتارلىقلار دۇنياۋىي ئەھمىيەتكە ئىگە نەتىجىلەردۇر. بۇ كىتابقا ليۇ خۇي (刘徽) ۋە تاڭ دەۋرىدىكى لى چۈنفېڭ(李淳风) قاتارلىقلار ئىزاھ يازغان. بۇ كىتاب قەدىمقى داڭلىق ماتېماتىكا ئەسەرلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، كۆپ خىل تىللارغا تەرجىمە قىلىنغان.